Là một tỉnh miền núi nằm ở phía Tây Bắc của Tổ quốc, Yên Bái sở hữu nhiều mỏ khoáng sản, trong đó một số loại khoáng sản có trữ lượng cao và chất lượng tốt như cao lanh, fenspad, đá vôi trắng, quặng sắt... Trước đây, việc cấp giấy phép khai thác khoáng sản, các doanh nghiệp chỉ phải đóng khoảng vài chục triệu đồng tiền phí, lệ phí cho một điểm mỏ nên đã thu hút nhiều đơn vị trong và ngoài nước đến khai thác, chế biến. Nghị định số 203 của Chính phủ được xây dựng với chủ trương không khuyến khích khai thác khoáng sản không hiệu quả, chỉ cho phép khai thác khoáng sản khi bảo đảm tuân thủ quy hoạch thống nhất từ Trung ương đến địa phương, bảo đảm hài hòa lợi ích Nhà nước - doanh nghiệp và người dân địa phương nơi có khoáng sản.

Ở Yên Bái, cho đến thời điểm hiện tại, có 137 điểm mỏ của 117 doanh nghiệp được UBND tỉnh và Bộ Tài nguyên - Môi trường phê duyệt cấp quyền khai thác khoáng sản, trong đó có 63 điểm mỏ đang khai thác, 27 điểm tạm dừng khai thác và 47 điểm mỏ chưa khai thác. Theo kế hoạch, năm 2014, tỉnh Yên Bái phải thu trên 89,5 tỷ đồng tiền cấp quyền khai thác mỏ và đến 31/12/2014, các doanh nghiệp nộp ngân sách trên 14,6 tỷ đồng, bằng 16,3%. Năm 2015, các doanh nghiệp phải nộp tiền cấp quyền khai thác khoáng sản là trên 98,5 tỷ đồng, trong đó hạn nộp quí I là 49 tỷ đồng, hạn nộp trong quí II là 49,561 tỷ đồng. Như vậy, tổng số tiền cấp quyền khai thác khoáng sản phải nộp năm 2015 gồm số nợ năm 2014 chuyển sang và phải thu trong năm đến nay là 172,7 tỷ đồng. Tuy nhiên, đến thời điểm 30/4/2015, các doanh nghiệp mới nộp vào ngân sách 12,26 tỷ đồng, bằng 7% số phải nộp.

Để các doanh nghiệp hiểu rõ và thực hiện tốt nhiệm vụ của mình với ngân sách Nhà nước, ngay sau khi Nghị định số 203/2013/NĐ-CP của Chính phủ có hiệu lực, Sở Tài nguyên và Môi trường đã tham mưu cho UBND tỉnh thành lập Hội đồng thẩm định và Tổ thư ký giúp việc thẩm định tiền cấp quyền khai thác khoáng sản. Tính đến hết ngày 31/12/2014, về cơ bản đã hoàn thành công tác tính tiền cấp quyền khai thác khoáng sản theo quy định đối với 102 điểm mỏ thuộc thẩm quyền cấp phép của UBND tỉnh. Hiện nay, chỉ còn 6 điểm mỏ chưa tính tiền cấp quyền khai thác khoáng sản là 4 điểm mỏ khoáng sản vàng và 2 điểm đá vôi trắng.

Bà Trịnh Thị Thu Huyền - Phó phòng Kế hoạch - Tài chính, Sở Tài nguyên và Môi trường Yên Bái cho biết: “Lý do chúng tôi chưa tính tiền cấp quyền khai thác khoáng sản là do hiện nay, trong bảng giá tính thuế tài nguyên đang có hiệu lực thi hành tại tỉnh Yên Bái chưa quy định giá tính thuế tài nguyên cho loại khoáng sản vàng nên chưa có cơ sở để tính toán tiền cấp quyền khai thác khoáng sản theo quy định. Còn các mỏ khai thác đá vôi trắng trên địa bàn huyện Lục Yên thuộc thẩm quyền cấp phép của Bộ Tài nguyên và Môi trường đang được Tổng cục Địa chất và Khoáng sản Việt Nam xem xét, tính tiền cấp quyền khai thác theo qui định”.

Thời gian qua, Cục Thuế tỉnh Yên Bái đã tích cực triển khai các biện pháp tuyên truyền để doanh nghiệp thực hiện nghĩa vụ của mình với Nhà nước như đôn đốc bằng văn bản, điện thoại trao đổi trực tiếp đồng thời thực hiện nghiêm tiền chậm nộp đối với doanh nghiệp. Tuy nhiên, tiến độ thực hiện của các doanh nghiệp không mấy khả quan. Đã có nhiều doanh có ý kiến bằng văn bản gửi UBND tỉnh, Sở Tài nguyên và Môi trường, Cục Thuế tỉnh đề nghị xin gia hạn, chậm nộp, hoãn nộp tiền cấp quyền khai thác khoáng sản với nhiều lý do như chưa khai thác, chưa tiêu thụ được quặng, tạm dừng khai thác, tình hình tài chính khó khăn, đang trong thời gian xin thăm dò đánh giá lại trữ lượng, hàm lượng, đề nghị xem xét lại đơn giá tính tiền cấp quyền khai thác khoáng sản.

Doanh nghiệp khai thác cát sỏi tại xã Đào Thịnh, huyện Trấn Yên.

Ông Nguyễn Đình Quí - Phó trưởng phòng Tổng hợp - Nghiệp vụ - Dự toán, Cục Thuế tỉnh Yên Bái cho biết: “Trong giai đoạn hiện nay, nhiều đơn vị khai thác khoáng sản tại địa phương gặp khó khăn về đầu ra của sản phẩm, một số đơn vị đang sản xuất cầm chừng và dừng hoạt động. Ngoài ra, còn có những doanh nghiệp ở tỉnh ngoài đầu tư kinh doanh và được cấp phép khai thác khoáng sản trên địa bàn của tỉnh nhưng một số chi nhánh đã ngừng hoạt động, công ty không có trong thực tế nên việc đôn đốc nộp và xử lý chậm nộp theo quy định của Luật Quản lý thuế rất phức tạp và khó khăn”.

Trong số các doanh nghiệp đã nộp tiền cấp quyền khai thác khoáng sản, hầu hết là doanh nghiệp có uy tín, quy mô khai thác bài bản, chế biến sâu, có giá trị cao, hoạt động hiệu quả như Công ty cổ phần Khai khoáng quặng sắt Minh Đức tại Núi 300, xã Hưng Thịnh và Hưng Khánh (huyện Trấn Yên) đã nộp 100% tiền cấp quyền khai thác khoáng sản theo thông báo của Cục Thuế tỉnh. Năm 2014, Công ty nộp  1,95 tỷ đồng, năm 2015 đã nộp 1,95 tỷ đồng. Hay tiêu biểu như Hợp tác xã khai thác, sản xuất, dịch vụ vật liệu xây dựng Hợp Nhất, đơn vị khai thác mỏ cát, sỏi tại xã Báo Đáp, Qui Mông, Việt Thành, Đào Thịnh và Y Can (huyện Trấn Yên) với số tiền trên 838 triệu đồng và nộp tiền cấp quyền khai thác mỏ sét làm gạch tại thị trấn Cổ Phúc là 107 triệu đồng.

Theo quy định, nếu doanh nghiệp không nộp tiền cấp quyền khai thác khoáng sản đúng hạn sẽ bị phạt tiền chậm nộp với mức phạt 0,05% số tiền phải nộp/ngày chậm nộp; đối với hành vi không nộp tiền cấp quyền khai thác khoáng sản theo thông báo của cơ quan Nhà nước có thẩm quyền, ngoài việc bị xử lý theo quy định còn bị áp dụng hình thức xử phạt bổ sung là tước quyền sử dụng giấy phép khai thác khoáng sản từ 4 - 6 tháng; thu hồi giấy phép khai thác khoáng sản theo quy định. Chính vì vậy, nhiều doanh nghiệp đang tính toán để trả lại một phần mỏ hoặc tiến hành thăm dò, đánh giá lại trữ lượng các mỏ để giảm số tiền cấp quyền phải nộp.

Nhiều người dân ủng hộ Nghị định số 203 của Chính phủ. Họ cho rằng, qua việc thực hiện này sẽ là một đợt thanh lọc các doanh nghiệp trong lĩnh vực khai thác, chế biến khoáng sản làm lộ dần các doanh nghiệp thực sự đầu tư, khai thác, chế biến mỏ và những doanh nghiệp chỉ xin mỏ để chuyển nhượng kiếm lời hoặc giữ chỗ.

 Quang Thiều