Có lẽ vì đào rừng tuyệt vời đến thế nên rất nhiều người, đặc biệt là dân thành phố muốn có cành đào rừng để bày phòng khách trong ngày tết. Nắm bắt nhu cầu ấy, cứ đến khoảng 20 tháng Chạp, đồng bào vùng cao Văn Chấn, Trạm Tấu, Mù Cang Chải lại chặt đào đem bán. Người nhanh nhạy kinh doanh cũng vội lên bản, thu gom đào của bà con rồi đem đi bán kiếm lời. Có cung ắt sinh cầu, cầu càng lớn cung cũng tăng theo, thế là đào rừng ồ ạt xuống phố không ai kiểm soát, cứ đà này núi rừng vùng cao sẽ hết đào cổ thụ.

Chuyện đào rừng xuống phố đã xuất hiện từ khá lâu nhưng tết Ất Mùi 2015 này, quy mô, tốc độ đã lớn hơn trước rất nhiều. Dọc tuyến được từ thành phố Yên Bái qua Trấn Yên, Văn Chấn, Nghĩa Lộ, lên Mù Cang Chải hoặc Trạm Tấu thi thoảng lại xuất hiện một tụ điểm bán đào. Bên cạnh những cây đào nhà là những cây đào rừng hàng chục, hàng trăm năm tuổi. Những địa điểm bán đào rừng mạnh nhất là: Hà Thịnh (Sơn Thịnh), Đồng Khê, Cửa Nhì thuộc huyện Văn Chấn; Ngã ba Kim, thị trấn Mù Cang Chải, Khao Mang, Hồ Bốn (Mù Cang Chải).

Đồng bào còn nghèo, có ít nông, lâm sản tranh thủ ngày tết đem bán kiếm ít tiền chi tiêu cũng tốt nhưng nhìn những cây đào cổ thụ, mấy chục năm tuổi, đường kính thân từ 20, 30 tới 40cm bị đào tận gốc, cắt ngang thân như thế, thấy xót quá! Số lượng đào bị đốn, bị đào không ai thống kê, chẳng ai kiểm soát nhưng xe ô tô nào từ vùng cao về cũng chở đào, xe khách nào cũng chất đầy đào trên nóc; đặc biệt là những chiếc xe tải “khủng” hai, ba, bốn chân to được thương lái lên Văn Chấn, Mù Cang Chải gom đào về xuôi mới thấy lượng đào “rời non, xuống phố” lớn biết nhường nào. Văn Chấn, Nghĩa Lộ đã xuất hiện những tay buôn đào rừng khá chuyên nghiệp.

Trong năm, họ lên bản Mông mua đào (theo kiểm mua lúa non), áp tết mới lên thu gom rồi chuyên chở về các thành phố; đặc biệt đã xuất hiện những “tay” chuyên thu gom “đào cổ”, đó là những cây đào mọc tự nhiên trên núi hoặc trồng lâu năm trong các gia đình với tiêu chuẩn càng to, càng già càng tốt. Họ mua hoặc thuê thợ đào về trồng trong vườn để tạo thế, một hoặc hai năm sau đem bán.

Không còn hoa một cành đào lớn bị vứt bên vệ đường.

Một người ở thôn Hà Thịnh đứng bên cây đào cả trăm năm tuổi có đường kính lên tới trên 30cm, tự hào cho biết: “Tự nhiên 100%, vừa là chơi thế, vừa chơi hoa, còn gì bằng”. Người bán phát giá 25 triệu đồng và nói thêm: “Bán cả chục cây rồi, tất nhiên cũng có cây hơn, cây kém”. Trước sân, trước cửa mấy nhà bên cạnh, nhà nào cũng bán đào cổ thụ; nhìn ra đám ruộng trước cửa có mấy chục cây đào mới được thu gom về trồng, cây nào thân cũng to bằng cái phích đựng nước. Vừa đưa cái máy ảnh lên chụp đã có một người đàn ông tuổi trung niên giới thiệu: “Đây là vườn mới gom, cắt hết cành, không có hoa. Anh muốn mua mời lên vườn trên, còn mấy chục gốc cổ thụ, dáng cổ quái, hoa rực rỡ”.

Năm nay nhuận nên phần lớn hoa đào đã nở rộ, không ít cây đào rừng bà con mang ra Sơn Thịnh, Mường Lò bán hoa đã rụng gần hết, những cành như thế thường không bán được nên nhiều cành dáng, thế rất đẹp bị vứt ra vệ đường hoặc quẳng xuống suối Thia, nhìn càng xót xa! Tôi chợt nhớ lời anh Phạm Quốc Tuấn - một tay chơi cây cảnh có thứ hạng ở miền Bắc nói: “Đào có tuổi thọ, hết tuổi là rỗng lõi, mục thân rồi chết. Riêng đào vùng cao đã già, đem về xuôi trồng sẽ hỏng ngay, dù có đánh bầu to đến mấy”. Kinh nghiệm của nghệ nhân đã có thừa, như thế tuổi thọ cây đào rừng trước mắt chúng tôi đây chỉ còn tính bằng ngày là hết. Tiếc thương quá đào rừng vùng cao ơi!

Bà con mình phải biết bảo tồn và phát triển cây đào quý, đừng chặt ngang thân những cây đào quý, đừng đào hết những cây đào cổ; đặc biệt là phải nhân giống, trồng thêm nhiều đào ở quanh nhà, quanh vườn, trên đồi, trên núi… Thời tiết, khí hậu nắng nóng, mưa ẩm nhất là buốt giá và mây mù sẽ lại cho những cây đào đẹp.

Tấn Đạt