Vẻ đẹp và sự hấp dẫn của Mường Lò đã được nói đến nhiều, đã đi vào nhạc, vào thơ; đã thôi thúc bao người vượt cả trăm cây số từ thành phố Yên Bái và các tỉnh thành khác “vượt qua đèo Ách” để chiêm ngưỡng và thưởng thức hương vị của đất trời ban cho cánh đồng Mường Lò - vựa lúa lớn thứ hai miền Tây Bắc Tổ quốc… Nhưng có lẽ, nét riêng biệt làm nên vẻ đẹp của mùa thu Mường Lò thì không phải ai cũng biết.

Cánh đồng Mường Lò chớm thu khoác lên mình tấm áo sương trắng mỏng lãng đãng lúc sớm mai, mang đến cảm giác se lạnh ngọt ngào. Khi sương tan, cả cánh đồng tươi tắn màu vàng non của những thảm lúa đương độ uốn câu. Màu vàng của ấm no quyện với hương lúa thơm nồng càng làm ánh lên niềm hạnh phúc trong đôi mắt long lanh của các chị, các mẹ đi thăm đồng. Lúc chớm thu cũng là thời điểm bà con Mường Lò vui đón tết Xíp xí. Trong phong tục của người Thái Mường Lò, đây là cái tết lớn nhất trong năm. Tết Xíp xí được lấy theo ngày diễn ra tết là dịp 13 - 14 tháng 7 Âm lịch hàng năm.

Xíp xí theo tiếng Thái nghĩa là 14. Trong ngày tết này không thể thiếu món thịt vịt và “Pẻng xíp xí” - một loại bánh làm từ bột gạo nếp, được gói 2 chiếc trên một tàu lá chuối sau đó xoắn giữa cặp đôi 2 chiếc vào với nhau, dùng một dây lạt buộc ở đầu. Phiên chợ tết Xíp xí thì vô cùng đông vui, náo nhiệt, rực rỡ sắc màu của khăn áo thổ cẩm càng làm nên sự long lanh, tươi tắn của sắc thu Mường Lò. Dịp tết Xíp xí cũng thường gần với  tết Độc lập 2/9 của dân tộc vì vậy càng làm không khí lễ hội ở Mường Lò thêm tưng bừng.

Kết thúc dịp tết Xíp xí, trong bầu không khí dịu mát, hiền hòa của tiết trời mùa thu; bà con Mường Lò lại háo hức chờ đón ngày hội vui là Tuần Văn hóa  Mường Lò. Được tổ chức lần đầu tiên năm 2002 - nhân kỉ niệm 50 năm Giải phóng Nghĩa Lộ; đến nay, Tuần Văn hóa - Du lịch Mường Lò được diễn ra vào dịp trung tuần tháng 9 hàng năm đã trở thành thương hiệu thu hút nhiều du khách đến với Mường Lò.

Có nhiều lý do để Tuần Văn hóa - Du lịch Mường Lò được tổ chức vào khoảng thời gian này như hướng tới kỷ niệm Ngày giải phóng Nghĩa Lộ (18/10); chuẩn bị vào mùa gặt và lễ Mừng cơm mới, lễ giã cốm của đồng bào Thái, đồng bào Tày… Nhưng có lẽ, lý do đơn giản nhất là mời bạn bè gần xa đến chiêm ngưỡng vẻ đẹp của hương sắc mùa thu Mường Lò - vẻ đẹp có sức hấp dẫn đặc biệt, ai đã từng được chiêm ngưỡng, thưởng thức đều cảm giác say lòng.

Đến Mường Lò những ngày thu, bạn sẽ tha hồ hít hà hương thơm ngọt lành của cốm non; được thưởng thức những đọt măng lau xôi chấm với “chẩm chéo” giã gừng cực kỳ đặc biệt; món cháo vịt “khảu han” - loại cháo có vị ngọt béo, bùi của vịt đồng nấu với cốm nếp già. Mùa thu cũng là mùa của các loại trám và qua đôi bàn tay của người phụ nữ Thái sẽ có các món trám đen ỏm ăn với xôi, trám đen nấu thịt gà, trám xanh đập dập nấu cá…

Ngoài ra, còn nhiều loại ẩm thực nổi tiếng có quanh năm ở Mường Lò như các loại thịt trâu, thịt lợn gác bếp, cơm lam, cá suối nướng… sẽ làm bạn “muốn ở đây thôi, chẳng muốn về”. Sự hiếu khách của người Mường Lò cũng là một trong những ấn tượng khó phai với bạn bè, du khách gần xa. Rồi vẻ đẹp của những thiếu nữ Thái trong sắc phục áo Cỏm, khăn Piêu, lóng ánh dây xà tích nơi thắt đáy lưng ong; hồn nhiên, rạng rỡ đi chơi hội…

Tất cả đã làm nên một nét thu Mường Lò trong sáng, tinh khôi, lắng đọng nhiều cảm xúc. Để rồi, theo câu hát mời gọi “Anh có vào Nghĩa Lộ với em không”, bỗng thấy bồn chồn, xao xuyến bước chân, muốn thật nhanh đi “trẩy hội Mường Lò”.

Anh Thư (Đài PT - TH Nghĩa Lộ)