Thậm chí, nhiều gia đình đã vươn lên làm giàu từ cây ngô với thu nhập 60 - 70 triệu đồng/năm. Chính vì vậy, người dân ở nơi vùng đất dốc này thường ví von cây ngô của mình là cây "vàng".

Từ cây "nghị quyết"…

Diện tích tự nhiên của huyện Trạm Tấu rộng tới trên 76.600ha nhưng đa phần là đất dốc. Dân số huyện chỉ khoảng 28.000 người. Trong số 11 dân tộc anh em cùng chung sống thì đồng bào dân tộc Mông chiếm gần 80%. Trước đây, do phong tục, tập quán một năm, đồng bào Mông chỉ trồng duy nhất một vụ lúa và một vụ ngô. Phương thức canh tác lạc hậu, sử dụng giống cũ và phụ thuộc hoàn toàn vào thời tiết nên mùa được, mùa mất... khiến Trạm Tấu luôn là huyện có tỷ lệ hộ nghèo, đói cao của cả nước. Trước thực tế đó, quyết tâm không để đói, nghèo tiếp tục đeo bám đồng bào vùng cao, UBND tỉnh đã dành sự quan tâm đặc biệt với huyện Trạm Tấu thông qua nhiều chính sách hỗ trợ của Chính phủ, của tỉnh.

Đặc biệt, việc tăng cường cho Trạm Tấu lực lượng cán bộ nông nghiệp đủ về tận xã, bản làm công tác khuyến nông đã giúp cho ngành nông nghiệp của huyện "30a" này dần khởi sắc. Từ những diện tích nhỏ lẻ nhằm khảo nghiệm, xây dựng mô hình thí điểm ban đầu, cây ngô trông trên đất dốc ở Trạm Tấu đã được lan rộng, trải đều trên khắp các xã, từng thôn bản… Đặc biệt, Đại hội Đảng bộ huyện lần thứ XIV, nhiệm kỳ 2011 - 2015 đã thông qua Nghị quyết chuyên đề về phát triển cây ngô, trong đó, theo chương trình hành động chuyển dịch cơ cấu nội bộ ngành sản xuất nông, lâm nghiệp, đến 2015 sẽ gieo trồng ngô và hình thành vùng trồng tập trung ở một số xã: Xà Hồ, Bản Mù, Trạm Tấu, Pá Hu, Tà Xi Láng… Nghị quyết triển khai đã thực sự đi vào cuộc sống, được các cấp ủy Đảng, đảng viên nghiêm túc thực hiện, nhân dân nhiệt tình hưởng ứng, bắt tay vào sản xuất…

Kết quả, năm 2014, tổng diện tích ngô huyện Trạm Tấu gieo trồng được 3.450,25ha (tăng 0,25ha so với kế hoạch); sản lượng ngô đạt 8.005,91tấn (tăng 164,81 tấn so với năm 2013; tăng 131,82 tấn so với kế hoạch). Trong đó: ngô xuân 2.500,25ha (tăng 16,25ha so với năm 2013), đạt 100,01% kế hoạch), năng suất đạt 24,66 tạ/ha, sản lượng đạt 6.165,62 tấn (tăng 169,37 tấn so với năm 2013, tăng 115,53 tấn so với kế hoạch); ngô hè thu gieo trồng được 950ha (đạt 100% kế hoạch), năng suất đạt 19,37 tạ/hạ, sản lượng đạt 1.840,29 tấn (tăng so với kế hoạch 16,29 tấn)...

Nhằm nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm, các mô hình thí điểm để nhân rộng đã được tiến hành, gồm: mô hình thử nghiệm các giống ngô lai LVN66, LVN152, LVN 146, LVN 855 kết hợp sử dụng phân vi sinh bón lót trên đất đồi dốc tại xã Trạm Tấu quy mô 2ha (5 hộ) đã cho thấy giống LVN 146, LVN 855 chịu hạn kém, giống ngô lai LVN66, LVN152 chịu hạn tốt hơn và được đưa vào ứng dụng;  mô hình thâm canh ngô lai NK66, NK 4300 tại xã Xà Hồ, Bản Mù, xã Trạm Tấu quy mô 1,5ha (3 hộ) cho thấy giống NK66 đang trong cơ cấu sản xuất của huyện và giống NK 4300 đang sản xuất thử nghiệm có nhiều ưu điểm về chịu hạn, chống chịu sâu bệnh, khả năng cho năng suất cao; mô hình ngô NK 66 vụ hè thu tại xã Trạm Tấu với quy mô 0,5ha, cho thấy đây là giống ngô sinh trưởng phát triển tốt, phù hợp với điều kiện thời tiết khí hậu của địa phương, năng suất đạt 55 - 60 tạ/ha...

Theo bà Nguyễn Thị Duyên - Phó phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn huyện: "Nếu so với các địa phương đồng bằng thì năng suất cây ngô ở đây chưa cao. Lý do là thời tiết ở vùng cao Trạm Tấu vô cùng khắc nghiệt, thay đổi thất thường, trồng trên đất dốc... nên đạt năng suất như vậy là cả sự cố gắng lớn của người dân và ngành nông nghiệp huyện. Phòng đang tích cực đưa các giống ngô mới thể hiện được những đặc tính ưu việt như chống chịu bệnh, rét, hạn, năng suất cao, nhất là giống C919, Bioseed 9698, AG59… vào trồng đại trà, quyết tâm "bắt" lúa nương, sắn kém hiệu quả phải nhường đất cho ngô đồi".

...Đến cây xóa đói, giảm nghèo

Những ngày này, đất trời Trạm Tấu xanh thăm thẳm, chè trên đồi đang rộ búp trở lại; dưới ruộng, đất đã được chuẩn bị để sẵn sàng làm mạ; đây cũng là thời điểm người dân thu hoạch vụ ngô hè thu. Đứng ở bất kỳ xã nào của huyện, phóng tầm mắt nhìn ra bốn phía đều thấy màu xanh vàng bát ngát đặc trưng của ngô. Ngô chạy tít tắp lên những đỉnh đồi, đỉnh núi, ngô "bò" cả lên đất có độ dốc đáng kinh ngạc, có nơi trên 40 độ. Vì đất dốc nên mặt trời cứ như "nghiêng nghiêng" so với dáng người… Tất cả như một bức tranh tổng thể sống động về sự đổi thay của một trong 62 huyện nghèo nhất cả nước, màu của ấm no đang đẩy cái đói, cái nghèo lùi dần về quá khứ.

 Tổng sản lượng lương thực có hạt năm 2014 của huyện Trạm Tấu đạt 19.911,2 tấn (tăng 748,81 tấn so với kế hoạch), trong đó ngô đạt trên 8.000 tấn. Năm nay, thông qua các dự án và Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới, người dân Trạm Tấu phấn khởi khi mỗi xã đều đã được đầu tư mua máy tẽ ngô gắn động cơ. Căn cứ vào diện tích trồng, các xã sẽ bố trí số máy tách hạt một cách hợp lý để giảm bớt công lao động và nhanh chóng tiêu thụ sản phẩm ra thị trường. Đa số người dân giữ lại một phần làm thức ăn cho gia súc và dự trữ, còn lại đều được thương lái thu mua và trả tiền khi ngô vừa được tách hạt.

Vài năm gần đây, với mức giá thu mua dao động từ 4.500 - 6.000 đồng/kg ngô, nhiều gia đình đã không còn phải lo đối diện với cái đói "kinh niên" vào những dịp giáp hạt. Thôn Làng Mảnh,  xã Tà Xi Láng khoảng 4 năm trước có 100% các hộ (84 hộ dân với 430 nhân khẩu) trong thôn đều là hộ nghèo nên năm nào người dân Làng Mảnh cũng đứng đầu danh sách cứu đói khẩn cấp của huyện Trạm Tấu. Vài năm trở lại đây, nhờ các chính sách hỗ trợ đồng bào vùng cao của Nhà nước, Làng Mảnh đang dần thay da đổi thịt.

Đặc biệt, việc chuyển đổi diện tích trồng lúa nương một vụ kém hiệu quả sang trồng các giống ngô mới cho năng suất cao đã làm đời sống của nhân dân được nâng lên rõ rệt, cả thôn không còn hộ nào nằm trong diện phải hỗ trợ gạo cứu đói khẩn cấp. Thực tế cho thấy, giá trị kinh tế của cây ngô cao gấp 4 lần so với cùng diện tích trồng lúa nương và gấp 2 lần so với trồng lúa nước ở chân ruộng bậc thang kém hiệu quả.

Trưởng thôn Làng Mảnh - Vàng A May phấn khởi khoe: "Với gần 200ha trồng ngô, vụ này toàn thôn thu gần 500 tấn ngô hạt, Làng Mảnh giờ không sợ đói nữa rồi". Cũng nhờ cây ngô, nhiều gia đình không chỉ xóa đói, giảm nghèo bền vững mà còn vươn lên làm giàu với thu nhập hàng năm đạt từ 60-70 triệu đồng/năm. Điển hình như gia đình anh Mùa A Páo, Giàng A Sinh ở thôn Tấu Trên, xã Trạm Tấu; anh Thào A Lồng ở xã Pá Hu; anh Vàng A Kê ở xã Tà Xi Láng; anh Hờ A Xu ở xã Xà Hồ…

Vì một nền nông nghiệp bền vững

Theo kế hoạch, ngay sau khi thu xong ngô hè thu, người dân Trạm Tấu lại bắt tay ngay vào làm đất để trồng mới 2.550ha ngô xuân bằng các giống ngô: Bioseed 9698, NK 54, AG 59, NK 66, NK 4300, DK 6919. Từ nguồn vốn 30a, huyện đang áp dụng chính sách cấp miễn phí ngô giống cùng 2 triệu đồng/ha tiền phân bón cho diện tích chuyển đổi từ trồng lúa nương, ruộng bậc thang kém hiệu quả sang trồng ngô đã khuyến khích được người dân tích cực tham gia.

Có thể thấy, với đà sản xuất như hiện nay, việc thực hiện nghị quyết về cây ngô mà Đảng bộ huyện đề ra sẽ hoàn thành sớm và vượt kế hoạch. Quan trọng hơn, về lâu dài, huyện có thể tự cân đối được nguồn lương thực, giúp đời sống nhân dân ổn định, phát triển, không xâm canh đất rừng và khai thác lâm sản trái phép…

Bí thư Huyện ủy Trạm Tấu Vũ Quỳnh Khánh khẳng định: "Chủ trương phát triển cây ngô là khâu đột phát trong phát triển kinh tế - xã hội của huyện. Hiệu quả của việc trồng ngô đã giúp đồng bào xóa đói, giảm nghèo và thay đổi nhận thức trong sản xuất, góp phần bảo đảm an ninh lương thực trên địa bàn. Sự thành công của cây ngô trên miền đất dốc Trạm Tấu đã cho thấy hiệu quả các chính sách của Nhà nước đối với người dân. Từ đó nhân lên niềm tin của đồng bào với Đảng bộ, chính quyền địa phương trong việc đưa chủ trương, chính sách vào thực tế đời sống ở vùng cao"...

Để nghị quyết được thực hiện thành công một cách bền vững, tạo bước chuyển lớn trong nhân dân, ban chỉ đạo sản xuất từ huyện đến xã của Trạm Tấu đã được thành lập ngay từ đầu, phân công cụ thể cho các thành viên phụ trách các xã, triển khai chỉ đạo các hiệu quả chương trình sản xuất nông nghiệp, đặc biệt chú trọng đến cây ngô. Trong đó, việc phân công cán bộ kỹ thuật phụ trách đến từng xã, từng thôn bản, bám sát địa bàn, phối hợp với cấp ủy chính quyền địa phương và các tổ công tác của huyện, thực hiện tốt công tác tuyên truyền vận động theo phương châm "3 cùng" (cùng ăn, cùng ở, cùng làm) và cầm tay chỉ việc... đã cho thấy hiệu quả cao trên con đường hướng tới một nền nông nghiệp phát triển bền vững nơi mảnh đất vùng cao.

Thiên Cầm - Hoài Văn