Truyền thuyết về bánh trứng ngạt cũng đủ thấy sự hấp dẫn của món này. Tương truyền rằng, xưa kia có lão nhà giàu sinh được người con gái đẹp người, đẹp nết. Khi con gái đến tuổi lấy chồng, lão nghĩ cách để kén cho con người chồng tốt. Lão đặt ra yêu cầu, trong ngày tết thanh minh, trai làng ai muốn cưới con gái lão thì phải mang được món ăn mà lão ưng ý nhất thì lão sẽ gả con gái cho làm vợ. 

Thấy vậy, nhiều trai tráng nhà giàu đã lùng mua đủ thứ sơn hào hải vị đem dâng biếu lão nhà giàu. Duy có một chàng trai con nhà nghèo, sức vóc hơn người, thông minh tài trí thì lại chẳng có tiền để mua những món quý hiếm ấy. Nghĩ mãi, chàng thấy có món trứng kiến ngạt béo ngậy có thể làm cho lão nhà giàu ưa thích. 

Vậy là, chàng lên rừng kiếm trứng ngạt về xào với củ và lá kiệu non, lá lốt rồi dùng bột nếp, bột tẻ pha lẫn nhau cho đỡ dẻo nặn thành bánh nhân trứng kiến. Tiếp đó, lấy lá ngõa non cuốn xung quanh chiếc bánh để bánh không bị dính vào nhau và cho lên chõ đồ xôi. 

Đến tết thanh minh, lão nhà giàu mở tiệc kén rể và trai tráng mang đồ ăn đến biếu. Lão nhà giàu và họ hàng ăn hết món này món kia nhưng đều thấy hương vị rất quen. Khi ăn đến món bánh trứng kiến, lão nhà giàu và họ hàng ngớ người vì chưa từng được ăn món này bao giờ. 

Nhân của bánh rất ngậy, nức mùi thơm lá lốt, kiệu, vị của lá ngõa non bùi bùi, bột bánh mềm vừa phải. Cả nhà lão ăn một cách khoái chí và tấm tắc khen. Ăn xong, lão hỏi chàng trai bánh này được làm thế nào? Chàng kể lại tỷ mỷ từ cách lấy được trứng ngạt rồi cách chế biến. 

Lão nhà giàu nghe thế rất lấy làm thán phục chàng trai nhà nghèo cần mẫn, can đảm với những tổ kiến dữ để lấy được trứng, rồi thông minh để làm ra món ngon như thế. Lão liền gả cô con gái xinh đẹp, nết na cho chàng trai nhà nghèo vì tin rằng, con gái mình lấy được người tốt bụng, thông minh mà lại cần mẫn, can đảm nữa thì chắc chắn sẽ sung sướng. 

Với sự tích ấy, ngày nay vào dịp tết thanh minh, người miền núi vẫn thường kiếm trứng ngạt về làm bánh hoặc chế những món ăn khác.

Món trứng kiến không chỉ làm được món bánh mà người ta còn làm được rất nhiều món khác. Chẳng hạn như món xôi trứng kiến, người ta cũng dùng trứng kiến xào thơm với hành, lá lốt. Tiếp đó, dùng lòng đỏ trứng gà bóp tơi trộn lẫn trứng kiến. 

Khi xôi nếp được đồ chín, người ta nén xôi vào đĩa rồi rải lớp trứng kiến lên mặt đĩa xôi hoặc xôi chấm với trứng ngạt. Người cầu kỳ hơn thì lấy vải cán mỏng lớp xôi nếp, bỏ nhân trứng ngạt vào giữa rồi cuốn xôi lại thành thỏi chặt như cơm lam.

Ngoài ra, món trứng ngạt còn nấu canh với lá ngõa non hay nõn chuối rừng thái mỏng. Xào trứng ngạt với măng vầu, củ kiệu, lá lốt. Trứng ngạt trộn lẫn thịt băm, trứng gà, vịt rồi cuốn lá lốt rán chả hoặc trứng ngạt trộn lẫn trứng gà, vịt để rán. 

Trứng ngạt sống cuốn với lá sung non, lá lốt để ăn gỏi. Trứng ngạt trộn lẫn hoa chuối, lá lốt, củ kiệu và một số loại rau rừng khác có hương thơm rồi túm lại bằng lá ngõa non đồ xôi gọi là món mọc ngạt...