Tây Bắc những năm kháng chiến chống Mỹ - một không gian sẫm màu khói lửa: cuộc chiến tranh bằng không quân của giặc Mỹ tàn phá miền Bắc Việt Nam. Những cánh rừng mịt mù sương trắng, từng ngọn núi, con suối nhuốm màu bom đạn. Nghĩa Lộ, Văn Chấn, Trạm Tấu... không chỉ là địa danh mà là chiến hào, là nơi sinh tử song hành.
Trong bối cảnh ấy, những người làm báo của Yên Bái bước ra "không áo giáp, không súng đạn” chỉ có cây bút, cuốn sổ tay và chiếc máy ảnh cũ kỹ bên mình. Họ đi theo bộ đội, sát cánh cùng dân công hỏa tuyến, bám trụ tại các bản làng nơi bom đạn nổ ngày đêm. Dưới hầm đất ẩm ướt, ánh đèn dầu leo lét soi từng dòng chữ nguệch ngoạc trên giấy sáp. Trong lán rừng chênh vênh dựng tạm, họ căng máy ảnh, ghi lại từng phút giây kịch tính ánh mắt người lính trước giờ xung trận, nụ cười của em bé vùng cao giữa loang lổ dấu bom. Họ không chỉ là người kể chuyện mà còn là nhân chứng sống, là người dám lao vào hiểm nguy để mang sự thật về hậu phương.
Có người đã từng vượt "cánh đồng bom nổ chậm” - nơi từng bước chân là đánh đổi chỉ để đưa về một bức ảnh, một mẩu tin. Bởi với họ, viết là lưu giữ linh hồn Tổ quốc, là dựng bia đá bằng chữ nghĩa cho những người đã khuất. Phạm Như Đại - cái tên mà nhiều thế hệ nhà báo Yên Bái vẫn nhắc bằng sự trân trọng và niềm tiếc thương sâu sắc. Ông sinh ra tại Lý Nhân (Hà Nam), mang trong mình khí chất của một nhà giáo mẫu mực, một trí thức thuần hậu.
Năm 1964, ông rời bục giảng, chọn nghề làm báo. Ông là phóng viên Báo Nghĩa Lộ (Báo Đảng bộ tỉnh Nghĩa Lộ ngày xưa) - nay là Báo Yên Bái. Ông gắn bó suốt gần một thập kỷ, người dân vẫn nhớ dáng người thầy cần mẫn với xấp bản thảo trong tay, bước chân đi khắp các xã vùng cao. Năm 1967, khi đang cùng cán bộ xã Hát Lừu, huyện Trạn Tấu giao quân, đưa thanh niên lên đường nhập ngũ, máy bay Mỹ lao tới ném bom xuống khu vực này, ông hy sinh như một người lính (Tổ quốc đã ghi công ông: Liệt sĩ nhà báo Phạm Như Đại).
12 năm sau, vào tháng 2/1979, "Tiếng súng đã vang trên bầu trời biên giới ....”, Mường Khương, Bát Xát, thị xã Lào Cai... chìm trong lửa đạn. Lúc đó, phóng viên Báo Hoàng Liên Sơn (tỉnh Hoàng Liên Sơn, nay là tỉnh Yên Bái và tỉnh Lào Cai) - Bùi Nguyên Khiết đã ở mặt trận Mường Khương. Ngay từ 5 giờ sáng ngày 17/2/1979 - chốt Tả Ngải Chồ, Pha Long, Mường Khương gầm rít đạn pháo và quân đối phương tràn lên chốt tấn công.
Bùi Nguyên Khiết khi lên mặt trận được trang bị một khẩu K44 đã cùng với bộ đội vừa trực tiếp cầm súng chống trả quân giặc, vừa lấy máy ảnh ghi lại những hình ảnh sống động, nóng bỏng ngay tại chiến trường máu lửa này. Khẩu súng trong tay, anh đã bắn đến viên đạn cuối cùng. Hết đạn, anh lao xuống dưới chân chốt vác những hòm đạn cối lên tiếp cho bộ đội bắn chống trả quân giặc. Và một luồng đạn của quân thù đã bắn trúng anh. Bùi Nguyên Khiết đã anh dũng hy sinh trên chốt Tả Ngải Chồ.
Bức thư cuối cùng viết vào những ngày giáp cuộc chiến tranh biên giới bùng nổ gửi về toà soạn, ghi ngày 9/2/1979 chất chứa dũng khí, kiên cường, quyết liệt, sáng ngời phẩm chất của một nhà báo thật là cao quý vô cùng: "Ngày mai mình đi Trung Trung Phố cùng các anh biên phòng để xem lại trận đánh sáng 29 tết. Sau đó mình có thể đi Pha Long. Làm phóng viên lúc này mà không lao vào đây, thì mình thấy không chịu nổi. Đánh địch bằng mồm quả dễ hơn đánh địch dưới tầm hỏa lực của nó! Chết mình cũng đi! Chết mình cũng phải viết một cái gì về những ngày này!”.
Khí phách anh hùng của người làm báo đã truyền lửa cho các thế hệ không riêng những người làm báo Yên Bái, Lào Cai mà cho tất cả những người làm báo trên đất nước Việt Nam.
Chiến sự xảy ra ngay trong ngày 17/2/1979, Ban Biên tập Báo Hoàng Liên Sơn đã cử 5 phóng viên đầu tiên để tăng cường lên mặt trận. Ông Nguyễn Văn Bình - Phó Tổng biên tập dẫn đầu; các ông: Bùi Anh Túy, Triệu Quang Bích, Phạm Quang Trung, Hữu Tê cùng lên đường ra mặt trận. Mỗi người được trang bị một khẩu K44, rồi xuống Trạm Tiền phương nhận bông băng, thuốc thiết yếu, lương khô... băng đèo, vượt suối, theo các cánh quân bộ đội vào chiến trường, viết bài trên mỏm đá, gửi tin bằng xe thư quân đội.
Không ít lần đạn pháo nổ cạnh, có người bị thương, có người sốt rét nằm lại rừng nhưng chưa một ai quay về giữa chừng. Giữa họ và người lính không còn ranh giới: cùng chia cơm, cùng giữ chốt, cùng sống và sẵn sàng hy sinh. Những bản thảo đẫm nước, những khung hình nhòe đạn lửa, những cuộn băng ghi âm lẫn tiếng súng… giờ trở thành chứng tích. Nhưng điều quan trọng hơn cả là tinh thần không đầu hàng giữa thời bom đạn.
Nhà báo Bùi Anh Túy - nguyên Tổng Biên tập Báo Yên Bái chia sẻ: "Viết giữa tiếng pháo gầm rít và tiếng súng liên thanh mới thấy hết sự vĩ đại của những con người ở mặt trận dũng cảm, quyết liệt như thế nào. Mỗi dòng chữ, mỗi hình ảnh là một cách giữ lấy sự thật để nhân dân không lãng quên, để lịch sử không vô danh”.
Trong dòng chảy lặng lẽ mà rực rỡ của báo chí cách mạng Việt Nam, những nhà báo Yên Bái đã góp sức vào bản anh hùng ca ngời sáng giữa những năm chiến tranh khốc liệt. Và hôm nay, giữa tiếng bàn phím, giữa những dòng tin điện tử, những người làm báo trẻ của Báo Yên Bái vẫn giữ trong tim ngọn lửa ấy.
Trần Ngọc
